متخصصان ارتوپدی و فیزیوتراپیست‌ها می‌گویند در سال‌های اخیر، شایع‌ترین بیماری‌ مفصلی که به خصوص جوانان را درگیر کرده است، آرتروز و ساییدگی مفاصل است که مخصوصا در زانو، گردن،‌ کمر و ستون فقرات رایج شده است.

از این مهم‌تر این که سن شیوع این بیماری‌ها کاهش پیدا کرده است؛ طوری‌که یکی از بحث‌های عمده این متخصصان در کنگره فیزیوتراپی امسال نیز همین بود که تا حدود 20 سال قبل، اکثر افرادی که برای درمان‌ دردهای عضلانی اسکلتی به درمانگاه‌های فیزیوتراپی و ارتوپدی مراجعه می‌کردند، افراد بالای 55 تا 60 سال بودند و در واقع تخریب غضروف مفصلی در سنین بالا شروع می‌شد؛ ولی امروزه این سن به 30 سال کاهش پیدا کرده و پزشکان شاهد مراجعه بیمارانی با سنین 30 تا 50 سال با دردهای گردن، زانو، کمر و مفاصل مختلف به مراکز درمانی هستند.

مقصر؛ سبک زندگی

دکتر عباس رحیمی، دبیر هجدهمین کنگره فیزیوتراپی ایران، دلیل کاهش سن ابتلا به آرتروز و دردهای مفصلی را نحوه زندگی نامناسب و وضعیت کاری و شغلی افراد ذکر می‌کند و به همشهری می‌گوید: «بی‌تحرکی در محیط های اداری و عدم فعالیت‌های فیزیکی در زندگی، از دلایل اصلی این بحران اجتماعی است.»

دکتر مصطفی نجاتیان، فیزیوتراپیست هم با اشاره به اینکه یکی از عوامل کاهش سن ابتلا به بیماری‌های مفصلی در ایران، اشکال در وضعیت حرکتی به خاطر زندگی شهرنشینی است، می‌گوید: «نشستن،‌ خوابیدن، نوع راه رفتن و نوع کفش انتخابی در میان مردم ما اصلا استاندارد نیست. این در حالی است که حتی آموزش‌های لازم به افراد برای اصلاح کردن این سبک زندگی در کشور ما وجود ندارد. در کشورهای پیشرفته به همه افراد آموزش های لازم برای کار در اداره‌ها و... از طریق مجلات و بروشورهای مختلف داده می‌شود، ولی در ایران هیچکدام از این اقدامات صورت نمی‌گیرد.»

این فیزیوتراپ با بیان اینکه مسئله دیگر شیوع این بیماری‌ها، نداشتن فعالیت‌های ورزشی است، طوری که کمتر از 10 درصد افراد جامعه به طور روزمره ورزش می‌کنند، ادامه می‌دهد: «در بسیاری از افراد هماهنگی میان عضلات وجود ندارد و این امر می‌تواند یا به علت عوامل ژنتیکی باشد یا به علت چاقی بیش از حد. همچنین تغذیه نیز از جمله عواملی است که به خصوص در کودکان از وضعیت نابسامانی برخوردار است.

امروزه کودکان بجای خوردن آب، نوشابه مصرف می‌کنند. مصرف نوشابه به خاطر اسید فسفریک موجود در آن، جذب کلسیم را کاهش می دهد. لذا اگر هر روز از نوشابه استفاده شود، در سنین جوانی افراد به سرعت دچار بیماری‌های مفصلی می‌شوند. همچنین امروزه در بین کودکان به خصوص در مدارس، یا شیر عرضه نمی‌شود یا با کیفیت بسیار پایین عرضه می‌شود که این امر خود زمینه را برای افزایش بیماری‌های مفصلی در جوانی آماده می‌کند.»

درد زانو، رایج ترین درد

به گفته متخصصان، به ازای هر یک کیلو اضافه وزن در سطح صاف، حدود 3 تا 5 برابر فشار بیشتری به زانو وارد می‌شود که در مواقع بالا و پایین رفتن از پله این فشار 10 برابر می‌شود. همچنین شایع‌ترین دردهای مفاصل مربوط به کشکک زانوست که در واقع استخوانی است که داخل تاندون عضله چهار سر ران قرار گرفته و در هر خم و راست شدن زانو حدود 7 تا 8 سانتیمتر این استخوان روی زانو حرکت می‌کند.

هرچه این حرکت طبیعی ‌تر باشد، مشکلات آن کمتر خواهد بود، ولی اگر در مسیر حرکت کشکک روی زانو، مقداری انحراف به طرف داخل یا خارج وجود داشته باشد، باعث خراش غضروف یا نرم‌ شدگی آن می‌شود که موجبات درد و ناراحتی را در قسمت جلوی زانو فراهم می‌کند.

دکتر ترکمان، متخصص زانو در این باره توضیح می‌دهد: «بیشترین دردهای زانو در افراد جوان، به خصوص خانم های جوان به وجود می‌آید و شایع ترین علتش یکی ضعف عضله چهار سر ران است که این عضله به طور طبیعی در زنان ضعیف ‌تر است و دیگری رعایت نکردن برخی اصول نشستن و برخاستن مثل دو زانو یا چهار زانو نشستن، یا از سطح شیب ‌دار بالا رفتن به مدت طولانی، یا خم بودن زانو به مدت زیاد در نتیجه کارهای اداری است. البته از همه مهم تر ضعف عضله چهار سر ران است که نیاز به تقویت دارد.»

وی تصریح می‌کند: «البته یک سری ریز فاکتور وجود دارد که باعث می‌شود آرتروز زودتر یا شدیدتر به وجود آید. این ریز فاکتورها شامل افزایش وزن و چاقی فرد است که ارتباط مستقیم با دردهای زانو دارد. علاوه بر آن انحراف زانو به شکل پرانتزی یا ضربدری موجب می‌شود که وزن بدن به طور یکسان روی سطح زانو پخش نشود و یک طرف فشار بیشتری را تحمل کند و در نهایت این فشار باعث ساییدگی آن طرف مفصل می‌شود. البته انحراف از نوع پرانتزی در ایران بیشتر از ضربدری شایع است.»

بی‌تحرکی درمان نمی‌کند

برخی از مردم به اشتباه تصور می‌کنند که صرفا با حذف فشار روی مفصل و ثابت نگه‌داشتن آن، مشکلشان حل می‌شود، در صورتی‌که به گفته متخصصان عدم تحرک مناسب، خود خطرات جدی مانند آرتروز مفصل را در پی دارد چرا که تغذیه مفصل از طریق تحرک صورت می‌گیرد.

دکتر محمد رضا ‌هادیان دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران هم فشارهای طولانی و ثابت روی مفصل را مانند فشار روی یک اسفنج آغشته به آب می‌داند که در اثر فشار، آب خود را از دست می‌دهد و مفصل در این شرایط ، آماده ی تخریب می‌شود.

وی عادت‌های غلط در زندگی روزمره مانند نحوه نشستن به صورت چهار زانو و استفاده از توالت‌های ایرانی را از جمله موارد تشدید‌‌‌کننده آسیب به مفصل زانو ذکر کرده و می‌گوید: «عضلات در بدن همانند کمک فنرها در ماشین عمل کرده و مانع از ایجاد فشار روی اسکلت استخوانی و مفاصل بدن می‌شوند. برای همین تقویت عضلات چهار سر ران و عضلات پشت ران، هماهنگی در تقویت عضلات، کاهش وزن، تغذیه صحیح، تحرک مناسب و انجام ورزش‌های درست و حتی‌الامکان با نظارت متخصصین فیزیوتراپی و طب ورزش از جمله راه کارهای پیشگیرانه و درمانی مفصل زانو است.»

وی یکی از مهم ترین موارد پیشگیرانه و درمان آسیب‌های مفصل زانو را کاهش وزن می‌داند: «به عنوان مثال فشار وارد بر مفصل زانو در هنگام بالا رفتن از پله‌ها معادل 3 برابر وزن بدن و در هنگام پایین آمدن 7 تا 8 برابر وزن بدن است و این امر خود دلیل محکمی‌ در کاهش وزن اضافی بدن برای حفظ سلامت مفاصل، به خصوص مفصل زانو خواهد بود.»

پیشگیری مهم‌تر از درمان

متخصصان بهترین راه درمان آرتروز را کاهش عوامل بوجود آورنده آن می‌دانند و توصیه می‌کنند افراد از دو زانو و چهار زانو نشستن و عادت به آن پرهیز کنند. همچنین افرادی که مشکل زانو دارند، راه رفتن در سطح صاف را برنامه زندگی خود قرار دهند، چرا که هیچ آرتروزی مانع راه رفتن افراد در سطح صاف نیست.

البته در موارد شدیدتر، درمان های دارویی و جراحی زانو هم از درمان های مفید و ضروری آسیب‌های مفصل زانو هستند. در عمل جراحی زانو که رویه مفصلی تعویض می‌شود، در واقع مفصل مصنوعی برای فرد گذاشته می‌شود و درد تا حد زیادی کاهش می یابد.